Przegląd rozporządzenia REACH

PFAS, czyli związki per- i polifluoroalkilowe, zwane potocznie forever chemicals, to każda substancja, która zawiera co najmniej jeden całkowicie fluorowany atom węgla metylu (CF3-) lub metylenu (-CF2-) bez przyłączonego wodoru/chloru/bromu/jodu (z pewnymi wyjątkami). Obejmuje ona grupę ponad 10 tysięcy substancji i ma szerokie zastosowanie.

Na gruncie przepisów unijnych obserwujemy tendencję do ograniczenia, a nawet wyeliminowania stosowania PFAS. Ale jest to także trend globalny. 13 stycznia 2023 r. Niemcy, Holandia, Szwecja, Dania i Norwegia złożyły wniosek w formie raportu w sprawie ograniczeń według Aneksu XV, zgodnie z REACH. Skierowany jest on przeciwko wszystkim PFAS (obejmując ponad 10 000 substancji). Jest to jedno z najszerszych ograniczeń proponowanych w historii Unii Europejskiej.

W dokumentacji z propozycją ograniczenia przedstawiono 14 głównych kategorii zastosowań PFAS oraz 78 szczególnych zastosowań w ramach tych grup. Zastosowań PFAS jest jednak znacznie więcej, a restrykcje obejmą je wszystkie – również te, które nie zostały ujęte w dokumencie.

W przypadku propozycji ograniczenia dla PFAS mamy do czynienia z próbą wprowadzenia całkowitego zakazu dla bardzo dużej liczby szeroko używanych substancji. Potrzeba działań w kierunku ograniczenia stale rosnącego stężenia PFAS w środowisku oraz krwi nas wszystkich, jest związana z faktycznym ryzykiem. Jeżeli nie ograniczymy emisji, w pewnym momencie w sposób nieunikniony nastąpi przekroczenie poziomu narażenia, który będzie powodował poważne konsekwencje zdrowotne i środowiskowe.

Podczas pracy nad wnioskiem rozważano różne opcje w podejściu regulacyjnym do PFAS. Obecne rozwiązanie wiąże się m.in. z:

• szerokim zakresem ograniczenia, które uniemożliwi zastąpienie jednego PFAS przez inny;
• rozwiązaniem problemu emisji u źródła: można zakazać produkcji i stosowania PFAS jako takich i poprzez ich obecność powyżej określonego stężenia w innych substancjach, mieszaninach i produktach, także importowanych spoza UE.

Państwa – wnioskodawcy zaproponowały dwa warianty ograniczeń, ze wskazaniem na wariant 2, przewidujący możliwość czasowych derogacji w zakresie określonych zastosowań jako opcji najbardziej zrównoważonej.

Oba warianty zakładają zakaz produkcji, użycia i wprowadzania do obrotu PFAS po zakończeniu 18-miesięcznego okresu przejściowego.  Wariant 1 nie przewiduje żadnych derogacji ale wariant 2 zakłada kilka nieograniczonych czasowo, bardziej ogólnych odstępstw, np. dla PFAS stosowanych jako substancje czynne w środkach ochrony roślin, produktach biobójczych oraz produktach leczniczych stosowanych u ludzi i w weterynarii, ponieważ są to produkty, objęte odpowiednimi regulacjami. W tym przypadku dalsze działania regulacyjne spodziewane są w ramach przepisów sektorowych. Oprócz proponowanych derogacji ogólnych, wariant 2 zakłada zastosowanie czasowych derogacji dla zastosowań, dla których rozwiązania alternatywne istnieją ale nie są wdrożone na skalę przemysłową (5 lat) oraz dla zastosowań, dla których alternatywy muszą zostać opracowane (12 lat).

Dla zastosowań, które nie zostały uwzględnione w raporcie, zakaz zacznie obowiązywać po 18 miesiącach od wprowadzenia ograniczenia. W przypadku trudności ze znalezieniem alternatyw dla tych zastosowań, szczególnie ważne było, by wskazać to w trakcie konsultacji publicznych zakończonych 25 września 2023 r. Wspólne stanowisko branżowe  w konsultacjach zakonczonych 25 września 2023 r. przekazało EPEE. 

Skorzystanie z derogacji będzie się wiązało z dodatkowymi obowiązkami m.in. informacyjnymi:

• producenci i importerzy artykułów oraz mieszanin zawierających PFAS będą musieli składać roczne sprawozdania wyjaśniające podstawę ich odstępstw oraz identyfikujące rodzaje i ilości PFAS wprowadzone do obrotu w poprzednim roku;
• importerzy i dalsi użytkownicy substancji objętych odstępstwem byliby zobowiązani do przygotowania planów zarządzania dla konkretnych miejsc, szczegółowo określających substancje i produkty, w których są one stosowane, wraz z uzasadnieniem dalszego stosowania PFAS.